Obecny Zespół Szkół Mechanicznych w Elblągu, zdecydowanie bardziej znany w środowisku lokalnym pod dawną nazwą jako Technikum Mechaniczne, w 2006 r. obchodził jubileusz sześćdziesięciolecia istnienia. Niewielu elblążan wie, że jest to najstarsza szkoła średnia w mieście.
Jej historia rozpoczyna się tuż po wojnie, kiedy to w przejętym przez władze polskie Elblągu zaczęto na nowo organizować życie miasta, odgruzowywać ulice, odbudowywać domy i uruchamiać zakłady pracy. Ogromne poniemieckie zakłady Schichaua (późniejszy Zamech, a obecnie - częściowo Alstom) potrzebowały wykwalifikowanych pracowników, których w Elblągu było niewielu. Problem braku kadry o odpowiednich kwalifikacjach i umiejętnościach miało rozwiązać utworzenie w mieście szkoły średniej o kierunku mechanicznym. Taka szkoła - obecny Zespół Szkół Mechanicznych -powstała zaledwie rok po zakończeniu wojny - w 1946 r. Jej tworzeniem od podstaw zajął się inż. Kazimierz Mościcki, późniejszy pierwszy jej dyrektor. Pierwszą jej siedzibą był budynek przy ul. Pocztowej 2 (obecnie gmach I Liceum Ogólnokształcącego). Szkoła rozpoczęła działalność l listopada 1946 r. jako Państwowe Liceum Mechaniczne. Dokumentem powołującym ją do życia jest Zarządzenie Ministra Oświaty Nr III-SP-3574/47 z dnia 16 sierpnia 1947 r. Oto jego fragment: §1. Otwieram Państwowe Liceum Mechaniczne w Elblągu. §2 Zarządzenie niniejsze wchodzi w życie z dniem ogłoszenia z ważnością od l. 11.1946 roku.
Do szkoły przyjmowano osoby, które ukończyły IX i X klasę liceum ogólnokształcącego. W pierwszym roku jej istnienia utworzono zaledwie jeden oddział, liczący 32 uczniów. Byli to ludzie dorośli, w różnym wieku. Ponieważ pracowali i uczyć mogli się dopiero po pracy, zajęciaw szkole odbywały się wieczorami. Warunki nauki ówczesnych uczniów i pracy ich nauczycieli w niczym nie przypominały dzisiejszej bazy dydaktycznej. Jedynymi pomocami były: tablica i kreda. O podręcznikach jeszcze długo można było tylko marzyć - zastępowały je notatki, a później także skrypty drukowane w Gdańskich Technicznych Zakładach Naukowych.
Już od następnego roku szkolnego - l września 1947 r. - do Państwowego Liceum Mechanicznego dołączyło Państwowe Liceum Budowlane.
Po dwóch latach od momentu powstania, w 1948 r., szkoła zmieniła swoją siedzibę na gmach przy ul. Długiej (obecnie Jana Amosa Komeńskiego), w której mieści się do dziś.
Pierwszy dyrektor szkoły, Kazimierz Mościcki, sprawował swoją funkcję zaledwie rok (zmarł w październiku 1949 r.). Jego następcą został Ludwik Skiba, który również zajmował to stanowisko tylko rok. Obowiązki dyrektora przejął po nim Bronisław Oborski, któremu szkoła zawdzięcza bardzo wiele: przygotował dokumentację prawną, nadzorował pracę nad planami dydaktyczno-wychowawczymi, programami nauczania i kryteriami oceniania, przeprowadził przebudowę i remont budynku (część gmachu nad salą gimnastyczną w czasie wojny uległa całkowitemu zniszczeniu i należało jązrekonstruować), otworzył internat (do tej pory uczniowie zamieszkiwali trzeciepiętro, które odtąd zostało przeznaczone na sale dydaktyczne) i rozpoczął kompletowanie stałego grona pedagogicznego. W tym ostatnim zadaniu dyrektorowi Oborskiemu pomagał inż. Michał Rosnowski, wówczas pracownik Zamechu i jednocześnie nauczyciel, niemianowany dyrektor ds. pedagogicznych, któryzwerbował do szkoły znakomitą kadrę inżynierską, nie tylko z Elbląga.
W ciągu pierwszych lat swego istnienia szkoła rozwijała się, poszerzając swoją ofertę edukacyjną,a liczba kształcących się w niej uczniów systematycznie rosła, l września 1950 roku, po przyłączeniu dwóch klas Liceum Chemicznego z Gdańska, naukę w niej rozpoczęło 27 klas różnych typów szkół i kierunków kształcenia: Liceum Mechaniczne, Liceum Budowlane, Liceum Energetyczne, Liceum Torfowe, Technikum Mechaniczne, Technikum Budowlane, Technikum Torfowe, i wspomniane już Liceum Chemiczne. Szkoła kształciła zarówno w systemie dziennym, jak i wieczorowym. W roku szkolnym 1951/52 szkoła została przekształcona w Technikum Budowy Maszyn i przeszła pod bezpośrednią opiekę Ministerstwa Przemysłu Maszynowego. Uczniowie kształcili się w niej odtąd w następujących kierunkach: mechanicznym, budowlanym, chemicznym, odlewniczym, budowy okrętów i planowania w przemyśle metalowym.W maju 1959 r. nazwa szkoły zostaje zmieniona na Technikum Mechaniczne, pod którą znana jest ona do dziś i która zamyka w sobie jej dawną renomę i swego rodzaju elitarność.
Z początkiem roku szkolnego 1963/64. przyłączono Technikum Przemysłu Torfowego.
W 1971 roku szkoła otrzymała imię generała Karola Świerczewskiego oraz sztandar, ufundowany przez Komitet Rodzicielski.
Rok szkolny 1971/72 przyniósł poszerzenie oferty edukacyjnej szkoły o nowe specjalności Liceum Zawodowego: obróbka skrawaniem i mechanik budowy i naprawy maszyn. Z początkiem roku szkolnego 1976/77 wprowadzono kolejny kierunek kształcenia: naprawę i eksploatację pojazdów samochodowych, a rok później elektromechanikę ogólną.
W styczniu 1977 r. szkołę po raz kolejny przemianowano. Wówczas otrzymała ona nową nazwę, którą nosi do dziś - Zespół Szkół Mechanicznych.
W 1990 r. decyzją Kuratora Oświaty i Wychowania w Elblągu, podjętą na wniosek Rady Pedagogicznej Samorządu Uczniowskiego, gen. Karol Świerczewski przestał być patronem szkoły.
W roku szkolnym-l991/92 oferta edukacyjna szkoły ponownie uległa poszerzeniu o autorskie klasy Liceum Ogólnokształcącego o profilu technicznym. W kolejnym roku do Zespołu Szkół Mechanicznych dołączyło Technikum Elektroniczne.
Rok szkolny 1995/1996 należał do przełomowych w dziejach szkoły, ponieważ wówczas, w ramach pilotażu, otwarto tu nowy typ szkoły średniej - Liceum Techniczne. Zgodnie z założeniami Ministerstwa Edukacji Narodowej ten typ szkoły miał być złotym środkiem na dostosowanie polskiego systemu kształcenia do potrzeb rynku pracy po transformacji gospodarczej. Jej absolwenci powinni być przygotowani zarówno do wielokrotnej zmiany zawodu przez krótkie cykle kształcenia w szkołach policealnych, jak i podjęcia studiów.
Od roku szkolnego 1997/1998 w skład Zespołu Szkół Mechanicznych na stałe weszła Szkoła Policealna, najpierw dwusemestralna o specjalności technik bezpieczeństwa i higieny pracy, później także dwuletnia, kształcąca w zawodach: technik informatyk, technik logistyk i technik mechatronik.
Rok szkolny 2002/2003 był przełomowy dla całej polskiej oświaty, bo wtedy w wyniku kolejnego etapu reformy absolwenci gimnazjów rozpoczęli naukę w nowym typie szkoły - trzyletnim liceum profilowanym. W Zespole Szkół Mechanicznych powstało Liceum Profilowane, kształcące w następujących profilach: zarządzanie informacją, elektroniczny, mechatroniczny, transportowo-spedycyjny.
W roku szkolnym 2005/2006 do ZSM powróciło technikum, w wyniku reformy oświaty jako szkoła czteroletnia. Uczniowie, którzy zdecydowali się podjąć w nim naukę, mieli do wyboru dwa zawody: technik logistyk i techniki mechatronik. Zamiarem dyrekcji i Rady Pedagogicznej Zespołu Szkół Mechanicznych jest likwidacja Liceum Profilowanego i rozwój technikum poprzez poszerzanie oferty edukacyjnej tego typu szkoły. To właśnie technikum, a właściwie jego absolwenci, przyniosło szkole renomę w całym województwie.
Zespół Szkół Mechanicznych funkcjonuje w środowisku lokalnym już sześćdziesiąt lat. Przez ten czas w naszym kraju zmienił się ustrój, zaszły znaczące przemiany gospodarcze, przeprowadzane były kolejne reformy oświaty. Wszystkie te zmiany znalazły odbicie także w dziejach ZSM, czego najbardziej dobitnym przykładem jest nadanie szkole w 1971 r. imienia generała Karola Świerczewskiego, a następnie, w 1990 r., uchylenie tegoż patrona. Idąc z duchem czasu, szkoła proponowała młodzieży z Elbląga i okolic coraz to nowe typy i kierunki kształcenia, od liceum mechanicznego przez liceum techniczne i ogólnokształcące aż po technikum mechatroniczne i logistyczne. Jednak przez wszystkie lata istnienia szkoły zdecydowanie największą renomę zyskało technikum mechaniczne, które przez kolejne dekady kształciło wysoko wykwalifikowaną kadrę największych elbląskich zakładów przemysłowych. Absolwenci szkoły pracują jednak nie tylko w przemyśle - trudno znaleźć branżę czy dziedzinę, w której nie pracowałby któryś z byłych uczniów TM. Można ich spotkać nawet w szeregach wykładowców akademickich, niekoniecznie w katedrach nauk ścisłych, w kraju i za granicą. Dziś, w obliczu sporej konkurencji na elbląskim rynku oświatowym, cała kadra Zespołu Szkół Mechanicznych dokłada wszelkich starań, aby przywrócić szkole dawną świetność, by mogła ona stać się na powrót szkołą renomowaną, może nawet elitarną...
